نرخ منفی تورم در افغانستان برای ایرانی‌ها بسیار تعجب‌آور است. بیش از ۵ دهه است که اقتصاد ایران میزبان شبانه روزی سطوحی از تورم است؛ در حالی که افغانستان با وجود برهم ریختگی و بی‌ثباتی شدید، چنین وضعیتی را تجربه نمی‌کند.
به گزارش شاخص آنلاین، اگر چند کشور فلاکت زده بشناسیم، نمی‌توان به یک کشور بی‌توجه بود: افغانستان. از زمان کودتای سال ۲۰۲۱ طالبان علیه دولت مستقر در کابل، اوضاع معیشت مردم بدتر و بدتر شده است.
همسایگانی که حکومت پیشین افغانستان را به رسمیت شناخته بودند، نه تنها طالبان را به رسمیت نمی‌شناسند، بلکه نگران برانگیخته شدن افراط گرایی و گسترش آن به سمت مرزهای خود هستند.
اگر زمانی طالبان، مهم‌ترین مخالف خارج از قدرت دولت مرکزی افغانستان محسوب می‌شد و برای به دست آوردن قدرت و ایجاد آشوب دست به انتحار می‌زد، امروز گروه‌های مسلح دیگری، او را به چالش کشیده اند؛ از جمله داعش و گروه‌های مسلح قومی.
چالش‌های ژنوپلیتیک در این پهنه کوهستانی مرموز پایانی ندارند. ایرانی‌ها هم افغانستان را با همین چالش و البته مهاجران بی‌شمارش می‌شناسند. در ذهن ما ایرانی‌ها این شرایط باید برابر بی‌ثباتی اقتصادی و البته گرانی باشد اما گویا باید تصورات خود را تغییر دهیم!
تورم در افغانستان
اقتصاد از هم گسیخته افغانستان اما به شکل بسیار متفاوتی تورم خود را بازتاب داده است. داده‌های بانک جهانی، نشان می‌دهند که تورم افغانستان در ۱۲ ماهه منتهی به ماه اول سال جدید میلادی به منفی ۱۰.۲ درصد رسیده است.
تورم اقلام پایه‌ای خوراکی (نان، برنج، روغن، گندم، شکر و…) به اضافه سوخت هم به منفی ۲۴.۴ درصد در این کشور فقیر رسیده است. بیشتر اقلام پایه‌ای سبد خوراکی‌ها بیشتر از ۳۰ درصد کاهش قیمت را از خود نشان داده اند. بیشترین کاهش در تورم سالیانه مربوط به روغن‌های خوراکی است که کاهش منفی ۳۵.۶ درصدی دارد.
در کل، تورم کالاهای تشکیل دهنده پایه هزینه‌های های خانوار (خوراکی‌های پایه به اضافه سوخت) در افغانستان پیوسته در حال کاهش است. بهمن ماه سال ۱۴۰۱ نرخ تورم سالانه این اقلام به ۰.۷ درصد می‌رسید. به این ترتیب شاهد کاهش ۲۵ درصدی تورم اقلام یاد شده، نسبت به یک سال پیش هستیم.
تورم خوراکی‌ها
در همین مدت، در ایران شاهد افزایش ۴۵.۱ درصد نان و غلات در ایران هستیم. روغن و چربی‌ها هم ۳۲.۸ درصد گران‌تر شده اند. اما در افغانستان تورم نان به منفی ۶.۳ درصد و تورم غلاتی مانند برنج با کیفیت و برنج بی‌کیفیت به ترتیب منفی ۱۷ و منفی ۱.۸ درصد بوده است. همین داده‌ها نشان می‌دهند که تورم روغن‌های خوراکی در افغانستان ۵۸.۴ درصد از ایران کمتر است.
در شمای کلان، پس از کاهش آثار اقتصادی کووید-۱۹ در سراسر جهان، اقتصاد افغانستان هم خود را با آن منطبق کرد. دلیلی واضحی هم برای این انطباق سریع اقتصاد افغانستان با تورم جهانی وجود دارد: تراز تجاری این کشور به میزان بالایی به نفع واردات سنگینی می‌کند.
در این شرایط، قیمت‌های جهانی بر اقتصاد افغانستان سنگینی می‌کنند. البته که فقدان دولت مرکزی قوی، بوروکراتیک و پرهزنیه و مسدود شدن بخش عمده دارایی‌های خارجی بانک مرکزی افغانستان به دستور خزانه داری آمریکا، موجب کوچک شدن مخارج ملی و متعاقب آن کاهش تورم می‌شود.
۳۴ میلیون فقیر
از سویی سطح تقاضا در افغانستان به دلیل تشدید فقر به گونه‌ای نیست که از عرضه پیشی بگیرد و موجب ایجاد تورم شود. داده‌های آژانس برنامه توسعه سازمان ملل، نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۳ حدود ۳۴ میلیون افغان زیر خط فقر زندگی می‌کردند؛ حدود ۸۵ درصد از جمعیت کشور.
در حقیقت با کشور فقیری مواجه هستیم که سبد مصرف مردمش که تامین آن عمدتا وابسته به خارج است، بسیار کوچک شده است؛ ضمن اینکه داده‌های مربوط به تراز تجاری این کشور نشان می‌دهد که در ماه اول سال ۲۰۲۴ به ازای ۸۲۶ میلیون دلار واردات، تنها ۱۴۰ میلیون دلار صادرات صورت گرفته است.
آثار کمبود نقدیندگی
در نتیجه افغانستان حدود ۶ برابر رقمی که صادر می‌کند را به واردات اختصاص می‌دهد. این وضعیت، شرایطی را فراهم می‌کند که هرگاه تورم جهانی کاهش پیدا کرد، سطح قیمت‌ها در افغانستان کاهش یابد. مشکل دیگری که افغانستان را از تورم مصون نگه داشته، کمبود نقدینگی در بانک هاست.
در حال حاضر، بانک‌ها نمی‌توانند نقدینگی لازم برای بازگرداندن تمام پول موجود در حساب‌های مشتریان خود را تامین کنند. انتقال پول از بانک‌های خارجی به بانک‌های داخل افغانستان هم دردسرهای زیادی را برای تجار ایجاد کرده است.
البته طالبان مدعی است که هرکس هر مقدار پول بخواهد می‌تواند از بانک دریافت کند اما در عمل کمبود پول و سرعت پایین گردش نقدینگی به یک دردسر برای تجار تبدیل شده است.