دلارزدایی چیست و به کجا ختم می‌شود؟
مدتی است که اصطلاح دلارزدایی برای توصیف میزان تسلط دلار به عنوان ارز «جهان روا» باب شده است. از این رو، پاسخ به این پرسش‌ها ضروری است که دلارزدایی برای طرفداران آن چه اهمیتی دارد و در صورت به وقوع پیوستن چه نتایجی را به دنبال دارد؟
به گزارش شاخص آنلاین، دلارزدایی یا De-dollarization به این معنی است که کاهش قابل توجهی از بابت تقاضا برای دسترسی به دلار، رقم بخورد. این کاهش باید در ۴ سطح توزیع شود تا به نتایج مطلوب خود دست یابد: معاملات جهانی، تقاضای ملی، تقاضای نهادی و تقاضای شرکتی.
بنابر ارزیابی موسسه خدمات مالی جی پی مورگان (J.P.Morgan) که «غول بانک داری» آمریکا توصیف می‌شود، تحت دو سناریو، تسلط دلار به نفع عملیات دلارزدایی برهم می‌خورد. در سناریوی اول که به نقش‌های ژئوپلوتیک آمریکا برمی گردد، چنانچه جایگاه این کشور به عنوان «پناهگاه امن جهانی» برهم بریزد و ثبات درک شده از این کشور به خطر بیفتد، می‌توان شاهد سقوط تسلط دلار بود. جی پی مورگان در سناریوی دوم افزایش اعتبار ارزهای جایگزین را به جای دلار آمریکا در نظر گرفته است.
مقایسه اکنون دلار با ارزهای دیگر
در حال حاضر نرخ تسلط دلار در میان ارزهای جهان روا به ۵۹.۸ درصد تجارت جهانی می‌رسد. در نتیجه دلارزدایی هنوز محقق نشده است. این پایین‌ترین سطح تاریخی تسلط دلار در میان ارزهای جهان روا است.
اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی سهم دلار به ۶۵ درصد می‌رسید. در نتیجه با کاهش تسلط دلار مواجه هستیم اما این به معنای تحقق دلارزدایی نیست. فاصله تسلط ارزهای دیگر از دلار بر اقتصاد جهان، نشان می‌دهد که کاهش تسلط دلار به معنای برهم خوردن هژمونی آن در کوتاه مدت نیست. میزان تسلط یورو، ین ژاپن، پوند بریتانیا و یوان چین پس از دلار به ترتیب ۱۹.۷ درصد، ۵.۳ درصد، ۴.۶ درصد و ۲.۸ درصد است.
دلارزدایی از منظر چین
یکی از مخالفان اصلی تسلط دلار بر تجارت جهانی حزب کمونیست چین است. چین با ابزارهای مختلف در صدد به چالش کشیدن ساختار هژمونیک پس از جنگ جهانی دوم است؛ ساختاری که آمریکا را به قطب اصلی تعیین جهت گیری نظم جهانی تبدیل کرده است.
چین با راه اندازی باشگاه بریکس در سال ۲۰۰۶ که با همکاری برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی صورت گرفت، درصدد طراحی برنامه‌هایی برای دلارزدایی است؛ از جمله ایجاد بریکس پی (BRICS Pay). چین درک کرده که با تسلط ۲.۸ درصدی یوان چین در اقتصاد جهان نمی‌تواند دلار را به چالش بکشد. از این رو با کمک شرکایش سیستم پیام رسان مالی سوئیفت را هدف گرفته است.
سوئیفت نظام پرداختی است که تسلط آمریکا بر اقتصاد جهان را حفظ می‌کند؛ چرا که تمام بانک‌ها در سراسر جهان بدون سوئیفت نمی‌توانند با یکدیگر در حال تبادل داده‌های مربوط به تراکنش‌ها و گشایش حواله ارزی باشند.
البته اگر در نظام مالی جهان این توافق به وجود بیاید که می‌توان سوئیفت را ترک کرد و بریکس پی را جایگزین آن کرد، آمریکا نمی‌تواند مقاومت کند. اما مشکل اینجاست که دلار همچنان اولین ارز ذخیره جهانی محسوب می‌شود.
از سویی، آمریکا با یک اقتصاد ۲۶.۹۵۰ تریلیون دلاری، قدرت اول جهان محسوب می‌شود. در نتیجه شرکای آمریکا ترجیح می‌دهند که نظم مستقر را برهم نزنند. در میان ۱۰ اقتصاد برتر جهان هم بیشتر از اینکه نام چین و متحدانش باشد، نام آمریکا و شریکایش را می‌بینیم. البته اقتصاد چین هم به ۱۷.۷۸۶ تریلیون دلار می‌رسد اما آمریکا همچنان تسلط خود را حفظ کرده است.
اما چرا چین تلاش می‌کند که سوئیفت را با بریکس پی به چالش بکشد؟ طبق ارزیابی جی پی مورگان، سهم یوان چین از تجارت بر بستر سوئیفت تنها به ۲.۳ درصد می‌رسد؛ در حالی که نرخ تسلط دلار ۴۳ درصد است. تسلط یورو هم به ۳۲ درصد می‌رسد. اگر چین بتواند حاکمیت دلار را به چالش بکشد، ۶۰ ارز ملی دیگر را هم با آن پایین می‌کشد؛ یعنی ارزهایی که ارزش آن‌ها به دلار متصل است. اما چین کار سختی را در پیش رو دارد.
نقطه اتکای چین در دلارزدایی
دلارزدایی بر مبنای ایده‌های چین تنها بر این اندیشه که اقتصاد این کشور بزرگ شود، متکی نیست. گرچه اقتصاد چین برای تسلط بر جهان تا سال ۲۰۵۰ نیاز به رشد سالیانه ۵ درصدی دارد؛ آنهم به شرط اینکه رشد اقتصادی آمریکا کمتر از این میزان باشد.
با فرض رشد همسان دو کشور در حدود ۲ درصد، حجم تولید ناخالص آمریکا در سال ۲۰۵۰ همچنان ۴۲ درصد بیشتر از رشد چین خواهد بود. اما با فرض ثابت بودن نرخ ارزها (ارزش ارزهای دو کشور) و رشد ۵ درصدی چین و رشد ۲ درصدی آمریکا، تولید ناخالص چین در سال ۲۰۵۰، بیش از ۵۸ درصد بزرگتر از آمریکا خواهد شد.
چین برای دست یافتن به این هدف، ناچار است که متحدانی مانند روسیه، آفریقای جنوبی، هند، برزیل و… را در کنار خود داشته باشد. برای این موضوع، چین تا حدی می‌تواند از روسیه و آفریقای جنوبی مطمئن باشد اما در مورد برزیل و هند چنین اطمینانی وجود ندارد.
هند با حاکمیت ملی گرایان به دنبال توسعه قدرت خود در جنوب، شرق و جنوب شرق آسیاست. در واقع، حاکمان هند، رقابت با چین برای دسترسی با کیفیت‌تر به بازارهای آسیای شرقی، اقیانوسیه، غرب آسیا و مدیترانه را می‌خواهند و چین توسعه طلب را رقیب خود می‌دانند؛ هرچند هندی‌ها با تمام مواضع آمریکا در زمینه تسلط دلار بر نقشه ارزی جهان، هم جهت نیستند.
در مورد برزیل هم چنین اطمینانی وجود ندارد. حاکمیت چپ گرایان برزیل می‌تواند پایان یابد و راست‌ها دوباره قدرت را به دست گیرند؛ به ویژه اینکه در آرژانتین قدرت به دست راست گرایان افتاده است؛ موضوعی که موجب نگرانی دولت برزیل شده است.
از طرفی دولت خاویر میلی در آرژانتین، تمایل چندانی برای همکاری با چین ندارد و قصد دارد که دلار را به ارز رایج این کشور تبدیل کند. در این میان، چین، بیش از اندازه بر روی قدرت اقتصادی بریکس مانور می‌دهد؛ باشگاهی که ۳ میلیارد نفر از جمعیت زمین، ۲۴ تریلیون دلار از اقتصاد جهان و ۳ تریلیون دلار از تجارت جهانی (۲۰ درصد صادرات و واردات جهانی) را در دست دارد. این در شرایطی است که مجموع اندازه اقتصاد کشورهای بریکس، هنوز به اندازه اقتصاد آمریکا نیست.
آینده دلارزدایی چه می‌شود؟
در حال حاضر برخی اقدامات برای سست کردن جایگاه دلار از سوی روسیه، چین و هند انجام شده است. برای نمونه، نفت روسیه با ارزهایی که دولت این کشور می‌خواهد تبادل می‌شود.
هندی‌ها از طریق امارت و بر مبنای درهم، پول روس‌ها را پرداخت می‌کنند. در همین حال، شرکت‌های روسی اوراق قرضه خود را بر مبنای یوان چین صادر می‌کنند. داده‌های جی پی مورگان نشان می‌دهد که شرکت «روس نفت» در سپتامبر گذشته میلادی، ۱۰ میلیارد یوان اوراق بر مبنای یوان منتشر کرده است. ۱۵ میلیارد یوان دیگر هم در ۲۰۲۳ منتشر شده است.
چین هم اخیرا ۴۳ محموله پالپ را با پرداخت یوان از برزیل خریداری کرده است. استفاده ایران از رمز ارز و روبل در تجارت با روسیه و یوان در تجارت با برزیل و استفاده امارات از یوان در تجارت با چین به جای دلار، از دیگر اقداماتی است که در راستای دلارزدایی انجام می‌شوند.
همچنین روس‌ها حجم تجارت خود با چین بر اساس یوان را به ۲۰۰ میلیارد یوان افزایش داده اند. از سویی، گزارش‌هایی که نیوزویک منتشر کرده است و به سرعت منعکس شده اند، نشان می‌دهد که چینی‌ها ۲ هزار و ۱۱۳ تن طلا در ذخایر «بانک چین» انباشت کرده اند؛ آنهم با هدف دور ماندن از آثار تحریم‌های آمریکا!
به نظر می‌رسد که چین به آینده‌ای نگاه می‌کند که آمریکا، اقتصاد این کشور را پس از حمله به تایوان هدف گرفته است؛ یعنی اتفاقی که در ارتباط با حمله روسیه به اوکراین رقم خورد. اما شاید بهترین توصیف برای آینده دلارزدایی را جهانگیر عزیز، رئیس تحقیقات اقتصاد بازارهای نوظهور جی پی مورگان گفته باشد: «از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ اهمیت دلار کاهش یافته است. ممکن است که این تغییر متاثر از نوسانات اقتصادی، همه گیری کرونا و تورم باشد اما در کل نمی‌توان نادیده‌اش گرفت!»