سنجش انتظارات تورمی یک داده متقن برای شناسایی جهت تورم‌های آتی محسوب می‌شود. بر همین اساس، بانک‌های مرکزی نرخ تورم هدف را تعیین و سیاست‌های پولی را با آن هم جهت می‌سازند.
به گزارش شاخص آنلاین، در ایران شاخص تورم ماه به ماه از سوی مرکز آمار اعلام می‌شود اما چیزی که سنجش نمی‌شود یا نتایج سنجش آن اعلام نمی‌شود، انتظارات تورمی (inflation expectations) است.
سنجش تورم انتظاری، داده‌ای است که بر اساس نظرسنجی‌ها به دست سیاست گذار می‌رسد تا بر اساس آن یا با اتکا به آن، نرخ تورم هدف را تعیین کند. تورم هدف نوعی بسته سیاستی محسوب می‌شود که بانک‌های مرکزی از طریق سیاست‌های پولی به آن دست می‌یابند.
اما از آنجا که انتظارات تورمی به درستی سنجیده نمی‌شوند، امکان هدف‌گذاری برای تورم هم بی‌معناست؛ چه اینکه بانک مرکزی صرفا با ابزار نرخ بهره به عنوان سیاست پولی، آنهم به شکل نارسا، بسیار ضعیف و نازل برای مقابله تورم استفاده می‌کند و خبری از بسته سیاست‌گذاری دارای هدف نیست.
پیشنهاد نخ نمای دلار جمع کنی
در شرایطی که اقتصاد ایران روز به روز پیش بینی ناپذیرتر می‌شود، مصرف کنندگان و فعالان اقتصادی هم نسبت به تورم حساس می‌شوند و با منطق خود به آن پاسخ می‌دهند.
در واکنش، هر از چند گاهی از مقام‌ها می‌شنویم که اگر دلارهای مردم را از آن‌ها بگیریم، می‌توانیم مشکل تورم را حل کنیم. از باب نمونه جواد حسینی کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفته است «دولت باید اعتماد مردم را جلب کند و دلارهای خانگی را جمع آوری کند و به جای دلار به آن‌ها ریال بدهد.» او پیشنهاد داده است که در مورد طلا هم می‌توان همین کار را کرد.
• بیشتر بخوانید
کلی بافی از «مردم»
این در شرایطی است که اعتماد مفهومی انتزاعی است و مردم هم متشکل از واحدهای فردی دارای بینش اقتصادی هستند. این واحدها فاعلیت دارند و با تصمیمات خود به تورم مقادیر اسمی و حقیقی می‌دهند.
در نتیجه جهت تورم آتی را باید از دل همین واحدها استخراج کرد. با این وجود توده‌وار تلقی کردن رفتار مصرف کننده و ساده انگاری از «مردم» موجب نفهمیدن اصل موضوع شده است.
فدررال رزرو چه می‌کند؟
در جهان بانک‌های مرکزی انتظارات تورمی را از دل نظرسنجی استخراج می‌کنند. برای نمونه در آمریکا مرکز داده‌های اقتصاد خرد فدرال رزرو، انتظارات تورمی را می‌سنجد. در آمریکا، افق‌های کوتاه مدت، میان مدت بلند مدت برای انتظار تورمی در نظر گرفته می‌شود.
برای نمونه فدرال رزور نیویورک، آبان ماه امسال گزارش داد که میانگین انتظارات تورمی در ماه نوامبر با ۰.۲ درصد کاهش به ۳.۴ درصد رسیده است که پایین‌ترین حد از ماه آوریل ۲۰۲۱ محسوب می‌شود.
پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها
مرکز پژوهش‌های مجلس هم پیشنهاد داده است که سیاست‌های پولی بانک مرکزی پس از استخراج داده‌های مربوط به تورم انتظاری تعیین شود. بر این اساس، پیشنهاد شده است که بانک مرکزی هر سال یا هر ۲ سال یکبار، هدف تورمی را بر اساس تورم انتظاری تعیین کند.
اینکه چنین الزامی برای بانک مرکزی تعریف شود، نیازمند این است که طبقه‌بندی برای سنجش انتظارت تورمی در نظر گرفته شود و داده‌های دقیقی در دست باشد؛ ضمن اینکه نتایج باید در دسترس عموم باشند و نه اینکه صرفا پژوهشگران نهادها به آن دسترسی داشته باشند.
تجربه بانک روسیه
بانک مرکزی روسیه که تلاش می‌کند تورم این کشور را از از ۷.۴ درصد در پایان سال ۲۰۲۳ به ۴ درصد برساند، داده‌های مربوط به انتظارات تورمی را در دسترس همه قرار می‌دهد. این بانک انتظارات تورمی خانوارها و تورم مشاهده شده توسط خانوارها را هم به شکل تفکیک شده اعلام می‌کند.
بانک مرکزی روسیه ۳ دسته‌بندی کلی را هم در سنجش خود در نظر می‌گیرد؛ یعنی تورم مشاهد شده و تورم انتظاری برای گروه‌های دارای قدرت پس‌انداز و گروه‌های فاقد قدرت پس انداز. متوسط تورم انتظاری و مشاهده شده از سوی هر دو گروه دارای قدرت پس‌انداز و فاقد آن هم به تفکیک اعلام می‌شود.
بانک روسیه، همچنین تورم مورد انتظار شرکت‌ها و بخش‌های خرده فروشی و تورم مورد انتظار تحلیل گران را هم استخراج می‌کند. برای هر یک از این نرخ‌ها هم نرخ ماهانه و هم نرخ فصلی به تفکیک اعلام می‌شوند تا بتوان داده‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد.
این در شرایطی است که بانک مرکزی ایران به صرف استخراج یک سری داده‌های سرهم‌بندی شده، نمی‌تواند تورم هدف را استخراج کند؛ حتی این نگرانی وجود دارد که تورم هدف هم مانند نرخ بهره به یک ابزار نمایشی و فاقد اثربخشی تبدیل شود.