در مه ۲۰۱۵، بزرگ‌ترین رسوایی تاریخ فوتبال (معروف به «فیفا‌گیت») منجر به دستگیری هفت تن از مدیران فیفا در زوریخ شد. این اتهامات بر استفاده از رشوه، کلاهبرداری و پولشویی برای دستکاری در حراج ۱۵۰میلیون دلاری حقوق رسانه‌ای و بازاریابی بازی‌های فیفا در قاره آمریکا متمرکز بود که شامل حداقل ۱۱۰میلیون دلار رشوه از منابع مختلف بود.
چرا فوتبال هدف جذابی برای پولشویی است؟
طبق گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد، سالانه ۱۴۰میلیارد دلار پول از طریق فوتبال شست‌وشو می‌شود. همانطور که در گزارش FATF «پولشویی از طریق بخش فوتبال» تاکید شده است، فوتبال تنها به این دلیل که با ۲۵۰میلیون بازیکن، ۳۸میلیون بازیکن ثبت‌نام‌شده و ۵میلیون مسوول، محبوب‌ترین ورزش در جهان است، کاندیدای ایده‌آل برای پولشویی در بین ورزش‌هاست. حدود یک‌میلیارد نفر صرفا جام جهانی را تماشا کردند و آن را به پربیننده‌ترین مسابقات ورزشی در کل جهان تبدیل کرد. در نتیجه، این صنعت بسیار سودآور است که از منابع مختلف بودجه دریافت می‌کند. به دلیل عدم وجود مقررات بین‌المللی محکم ضد پولشویی در بخش ورزش، برخی از سرمایه‌گذاران با سابقه‌های نه‌چندان موجه و قانونی قادر به تامین مالی باشگاه‌های فوتبال بوده‌اند که اغلب به قصد شناخته شدن و ایجاد روابط با بازیکنان هستند. باشگاه‌ها تمایلی به افشای هرگونه فعالیت ادعایی پولشویی ندارند، زیرا انجام این کار می‌تواند به اعتبار ورزش آسیب برساند.
چگونه از باشگاه‌های فوتبال برای پولشویی استفاده شده است؟
مجرمان از فوتبال به طرق مختلف برای شست‌وشوی دارایی‌های غیرقانونی خود سوءاستفاده می‌کنند:
ارزش‌گذاری بیش از حد بازیکنان در حین معاملات: در سال ۲۰۱۳، نیمار ستاره فوتبال برزیل با مبلغ ۵۷.۱میلیون یورو از سانتوس به بارسلونا منتقل شد. با‌این‌حال، بعدا مشخص شد که ارزش واقعی این انتقال بسیار بالاتر بوده و برخی برآوردها آن را بیش از ۸۰میلیون یورو می‌دانند. این انتقال به دلیل احتمال پولشویی و کلاهبرداری مالیاتی مورد بررسی قرار گرفت. باشگاه بارسلونا و سانتوس جریمه‌های متعددی دریافت کردند و این پرونده تا به امروز ادامه دارد.
حق تصویر بازیکن: حق تصویر بازیکن می‌تواند منبع درآمد قانونی در فوتبال باشد، همچنین می‌تواند در معرض سوءاستفاده برای پولشویی و سایر جرائم مالی باشد. پرونده پولشویی و حقوق تصویر بازیکنان در فوتبال، رسوایی «فوتبال لیکس» است. این شامل انتشار اسناد محرمانه مربوط به معاملات تجاری چندین باشگاه و بازیکنان بزرگ فوتبال، از جمله جزئیات اجتناب از مالیات و پولشویی از طریق حقوق تصویر بود.
حق الزحمه نمایندگان: از طریق هزینه‌های متورم، طرح‌های پیچیده‌تر به دلیل نفوذ آنها و ارتباطات داخل باشگاه‌های فوتبال، حق‌الزحمه نمایندگان نقش مهمی در پولشویی دارد. مینو رایولا بابت انتقال پل پوگبا از یوونتوس به منچستریونایتد در سال ۲۰۱۶مبلغی حدود ۴۹میلیون یورو دریافت کرد. این مبلغ بزرگ‌ترین مبلغی بود که تا به حال به یک ایجنت در یک نقل‌وانتقال فوتبال پرداخت شده است. تصور می‌شد این پرداخت به طور قابل‌توجهی با شغلی که رایولا انجام داده بود، نامتناسب بود، که منجر به نگرانی در مورد پولشویی احتمالی شد.
خرید و فروش باشگاه‌های فوتبال: یکی از نمونه‌ها مورد لیدز یونایتد است که توسط تاجر جنجالی، ماسیمو سلینو، در سال ۲۰۱۴ خریداری شد. سلینو سابقه مشکلات قانونی داشت و بعدا به اتهام فرار مالیاتی در ایتالیا محکوم شد. او همچنین متهم به استفاده از باشگاه برای پولشویی و فرار مالیاتی شد.
فروش بلیت‌های جعلی: در ۲۶ مه ۲۰۱۸، فینال لیگ قهرمانان اروپا بین لیورپول و رئال مادرید برگزار شد. گزارش شده است که هزاران هوادار تحت‌تاثیر فروش بلیت‌های جعلی فروخته‌شده با قیمت‌های متورم قرار گرفته‌اند. هوادارانی را که برای این بلیت‌های جعلی پول پرداخت کرده بودند در ورودی ورزشگاه راه ندادند و آنها نتوانستند در مسابقه شرکت کنند. اعتقاد بر این بود که سود حاصل از این فروش‌ها از طریق شبکه‌ای از شرکت‌های پوسته‌ای یا کاغذی و حساب‌های خارج از کشور شسته شده است.
سازمان‌های فوتبال چگونه برای مبارزه با پولشویی تلاش می‌کنند؟
سازمان‌های فوتبال مانند فیفا و یوفا اقدامات مختلفی برای مبارزه با پولشویی در فوتبال انجام داده‌اند. در اینجا برخی از روش‌هایی که آنها برای رفع این مشکل تلاش می‌کنند آورده شده است:
۱- مقررات و دستورالعمل‌ها: فیفا و یوفا مقررات و دستورالعمل‌هایی وضع کرده‌اند که باشگاه‌ها و افراد فوتبال باید برای جلوگیری از پولشویی از آنها پیروی کنند. پنجمین دستورالعمل AML نیز بر بخش ورزش متمرکز شده است و کشورهای عضو اتحادیه اروپا را ملزم می‌کند اقدامات خاصی را انجام دهند. اینها شامل سیاست‌های ضدپول‌شویی، رویه‌های مشتری خود را بشناسید (KYC)، نگهداری سوابق، و بررسی‌های دقیق حامیان مالی و سایر شرکای تجاری را شامل می‌شود.
فیفا در نوامبر ۲۰۰۵ یک گروه ویژه به نام «برای بازی خوب» ایجاد کرد تا چالش‌های یکپارچگی فوتبال را بررسی و رسیدگی کند. از آن زمان، این گروه سیاست‌های زیر را برای مبارزه با فساد و پولشویی مرتبط با فوتبال اجرا کرده است: سیستم هشدار زودهنگام در مورد فعالیت‌های شرط‌بندی (EWS)، قوانین صدور مجوز باشگاه فیفا، مقررات نمایندگان بازیکنان، سیستم تطبیق انتقال بازیکنان (جزئیات در دسترس است وبسایت فیفا)، یک اتاق تسویه نقل‌وانتقالات فوتبال که چند سال پیش در پی چندین رسوایی فساد مالی در فیفا تاسیس شد.
۲- نظارت مالی: سازمان‌های فوتبال همچنین سیستم‌های نظارت مالی را برای ردیابی تراکنش‌های مالی و شناسایی فعالیت‌های مشکوک ایجاد کرده‌اند. این سیستم‌ها می‌توانند الگوهای غیرمعمول معاملات یا سپرده‌های نقدی بزرگ را علامت‌گذاری کنند که سپس می‌توان آنها را بیشتر بررسی کرد. به عنوان مثال، فرانسه برای نظارت بر عملیات مالی سازمان‌های ورزشی حرفه‌ای و آماتور، (Direction Nationale du Contrôle de Gestion (DNCG را تاسیس کرد. علاوه بر این، ۵۳ انجمن ملی که با یوفا در ارتباط هستند توسط یک سیستم تشخیص تقلب در سراسر اروپا که به دنبال الگوهای شرط‌بندی غیرمعمول در طول مسابقات داخلی و مسابقات جام ملی است، نظارت می‌شوند.
۳- همکاری با سازمان‌های مجری قانون: سازمان‌های فوتبال برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات و همکاری در تحقیقات از نزدیک با سازمان‌های مجری قانون همکاری می‌کنند.
۴- تحریم‌ها و مجازات‌ها: سازمان‌های فوتبال این اختیار را دارند که باشگاه‌ها و افرادی را که به جرم پولشویی متهم می‌شوند، تحریم و مجازات کنند. این موارد می‌تواند شامل جریمه، محرومیت و حتی اخراج از مسابقات باشد.
۵- آموزش و آگاهی: سازمان‌های فوتبال همچنین برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی را برای باشگاه‌ها و افراد ارائه می‌کنند تا به آنها کمک کنند تا خطرات پولشویی و نحوه جلوگیری از آن را درک کنند. این برنامه‌ها موضوعاتی مانند مقررات مبارزه با پولشویی، نظارت مالی و بررسی‌های دقیق را پوشش می‌دهند.
آینده پولشویی در فوتبال چگونه است؟
شفافیت بین‌الملل اقداماتی را فهرست می‌کند که می‌توان برای جلوگیری از پولشویی در باشگاه‌های فوتبال انجام داد، مانند:
۱- بررسی هویت تایید‌شده مالکان، مدیران و سایر کارکنان ارشد مهم باشگاه.
۲- استفاده از حسابداران مستقل قانونی (که به اموری چون کلاهبرداری مالی، مالیاتی و... تسلط دارند) برای تعیین منبع ثروت مالک باشگاه.
۳- بررسی پایگاه‌های اطلاعاتی افراد در معرض ریسک سیاسی (PEP) برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی.
۴- انجام بررسی‌هایی با برنامه‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات در مورد افرادی که در حال حاضر تحت تحقیق برای کلاهبرداری یا فساد هستند، چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی، با سایر مقامات فوتبال و همچنین با مقامات مجری قانون.
۵- جست‌وجوهای اینترنتی رسانه‌های رقیب در مورد افراد، شرکت‌ها و تیم‌ها، با در نظر گرفتن اینکه نتایج باید تایید شود.
۶- سیاست‌های سوت‌زنی (افشاگری) باید برای محافظت از کارمندانی که می‌توانند موارد مشکوک به پولشویی را گزارش کنند، اعمال شود.
۷- انجام بررسی‌های اخلاقی و صداقت، از جمله ملاقات با عفو بین‌الملل و شفافیت بین‌الملل و ملاقات حضوری با مالک احتمالی.
در ایران کدام‌یک از این اقدامات و کنترل‌ها در سازمان فوتبال انجام می‌شود؟
شاید لازم باشد مرکز اطلاعات مالی و سایر دستگاه‌های نظارتی در زمینه مبارزه با پولشویی در فوتبال به دلایل اهمیت آن که مورد اشاره قرار گرفت تدابیر لازم را اتخاذ کنند.
جمع بندی
با توجه به عدم شفافیت در بخش فوتبال، خطر فساد در باشگاه‌های فوتبال زیاد است. اگرچه یک استراتژی پیشرفته AML ممکن است پول‌شویان را بازدارد، تحقیقات بیشتر برای سایر بخش‌های ورزشی و سایر بخش‌های تجاری نیز حیاتی است. تمام تلاش باید انجام شود تا اطمینان حاصل شود که فقط افراد مناسب مالک و اداره‌کننده باشگاه‌های فوتبال هستند.