آن طور که آمار ها نشان می دهد بعد از یک دور افت سنگین میزان ذخایر ارزی ایران بعد از خروج ترامپ درسال 2017 از برجام این منابع ارزی با یک شیب اندک اما پیوسته در طول4 سال گذشته رشد کرده است، با این حال این میزان فاصله زیادی با ذخایر 10 سال پیش دارد. درچنین شرایطی تثبیت قیمت ارز در ماه های گذشته را با بررسی این ارقام می توان توضیح داد.
قیمت ارز از مولفه های زیادی تاثیر می پذیرید. نرخ تورم ،میزان عرضه و تقاضا ، درآمد های نفتی ، بحران های سیاسی و برخی دیگر از عوامل، همگی بر روی قیمت ارز تاثیر گذارند.یکی دیگر از مولفه های اثر گذار بر قیمت ارز در ایران میزان ذخایر ارزی کشور است که ناشی از افزایش درآمد های ارزی دولت است که عمدتا از محل فروش نفت تامین می شود.
به بیان دیگر عرضه و تقاضا که ظرف چند سال گذشته به یک عامل مهم در تعیین قیمت ارز تبدیل شده خود متاثر از میزان ذخایر ارزی کشور است. هر زمان که دولت درآمد های ارزی اش تحت تاثیر افزایش فروش نفت افزایش می یابد قیمت دلار سرکوب می شود و در دوره هایی که دست ارزی بانک مرکزی ضعیف بوده است قیمت دلار با رشد زیادی مواجه شده است.
آخرین نمونه آن به سال 1397 باز می گردد که دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا به طور یکجانبه از برجام خارج شد. این موضوع بلافاصله بر روی میزان ذخایر ارزی کشور تاثیر گذاشت و منجر به رشد قیمت ارز شد. به دنبال رشد قیمت ارز سایر بازار ها نیز تحت تاثیر قرار گرفتند و هیچ دارایی از این افزایش قیمت در امان نماند.
آن طور که نمودار ها نشان می دهدبخش زیادی از اجرای سیاست سرکوب قیمت ارز متاثر از میزان ذخایر ارزی کشور است. به بیان دیگر این ذخایر ارزی کشور است نحوه مواجهه دولت با بازار ارز و اجرای سیاست سرکوب قیمت ها را تعیین می کند.
بهبود ذخایر ارزی
آن طور که آمار ها نشان می دهد بعد از یک دور افت سنگین میزان ذخایر ارزی ایران در سال 2017 به دلیل خروج آمریکا از برجام؛ از چهار سال پیش رفته رفته میزان ذخایر ارزی کشور با یک شیب بسیار ملایم در حال رشد است. یک سال قبل از خروج آمریکا از برجام میزان ذخایر ارزی ایران 122.5 میلیارد دلار بود اما سال بعد این میزان با یک افت سنگین به 15 میلیارد دلار رسید. این افت سنگین ناشی از مخارج دولت و عدم ورود جریان های ارزی جدید به اقتصاد کشور بود. به بیان دیگر دولت یک سال بعد از خروج آمریکا ازبرجام بخش مهمی از نیاز های کشور از جمله کالاهای اساسی و سایر کالاها را از محل ذخایر قبلی تامین کرد و چون منابع ورودی ارز به کشور مسدود شده بود میزان ذخایر ارزی کشور به شدت افت کرد.
حالا اما تازه ترین آمار ها نشان می دهد به دلیل افزایش میزان فروش نفت که بخش عمده آن به چین صادر می شود میزان ذخایر ارزی کشور با یک شیب بسیار ملایم در حال بهبود است.
طبق این اطلاعات میزان ذخایر ارزی کشور از سال 2020 که در حدود 17.7 میلیارد دلار بود اکنون و در سال 2023 به 24.3 میلیارد دلار رسیده است و همین موضوع به خوبی ریشه تثبیت قیمت ارز را در طول ماه های گذشته توضیح می دهد.
در چنین شرایطی با توجه به پیش بینی هایی که نسبت به فروش نفت وجود دارد انتظار می رود که این شیب صعودی همچنان در ماه های آینده ادامه پیدا کند.
طبق آخرین اطلاعات میزان فروش نفت ایران در ماه سپتامبر در ادامه رشد ماه های گذشته به ۳.۰۵۸ میلیون بشکه در روز رسید و این در حالیست که نرخ فروش نفت سنگین ایران در این ماه به ۹۵ دلار رسیده است که رکوردی جدید در فروش نفت است. آخرین باری که نفت به بیش از این عدد رسیده بود مربوط به سپتامبر سال ۲۰۲۲ بوده که البته میزان نفت تولیدی هم حدود ۲.۵ میلیون بشکه بود.
پیش بینی آینده
در چنین شرایطی و با توجه به برآورد هایی که از افزایش درآمد های نفتی وجود دارد به نظر می رسد دولت تمام تلاش خود را برای سرکوب قیمت ارز انجام خواهد دادو شاید به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که دیگر جهش ارزی نخواهیم داشت. چرا که دست بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز نسبت به سال های قبل قوی تر شده است.
با این حال ارقام فعلی هنوز با ارقام مطلوب فاصله زیادی دارند و شرایط فعلی از دیدگاه برخی کارشناسان شکننده است.
امیر تقی خان تجریشی، معاون سرمایه گذاری گروه مالی فیروزه با اشاره به اینکه بانک مرکزی با مدیریت انتظارات تورمی می خواهد عدم تعادل ها را کنترل کند، هشدار داد : هرگونه اتفاقی از جمله حملات سفته بارانه می تواند ورق را برگرداند.
او با اشاره به اینکه پس از انتخاب دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چشم انداز دلار را ۷۵ هزار تومان می دیدیم، گفت: به هر حال شرایط امروز هم به گونه ای است که عدم تعادل وجود دارد و نمی توان انتظار داشت که در صورت عدم انتقال ناترازی دولت به بانک مرکزی از پیش بینی آن زمان دور باشیم.
با وجود شرایط شکننده امروز بسیاری از تحلیل گران بر این باورند که دولت با تمام تمام قیمت ارز را سرکوب و نرخ های فعلی که در کانال 51 هزار تومان است را تثبیت خواهد کرد.
حسین عبده تبریزی دبیر کل سابق بورس تهران در این باره می گوید: کم وبیش همیشه فشار برای افزایش نرخ ارز در حد رشد نقدینگی وجود دارد، اما نظام جمهوری اسلامی در سال 1402 انتخابات مجلس را پیش رو دارد، و طبعاً بسیار علاقه‌مند است که سال را با آرامش بگذراند. جهش نرخ ارز به معنای افزایش ناگهانی قیمت همه کالاها و خدمات است، و این چیزی است که دولت به‌ویژه در این سال، به‌شدت می‌خواهد از آن اجتناب کند.
او توضیح می دهد: یکی از متغیرهای عمده برای برقراری آرامش، کنترل نرخ تورم و مهم‌تر از آن کنترل نرخ ارز است. هر نوع جهش ارزی بسیار تنش‌زاست. بنابراین دستور کار دولت در این زمینه روشن است. اگر دولت ارز فراوان داشت، از همین حالا شروع به دفاع از قیمت جاری ارز و حتی تلاش برای کاهش آن می‌کرد. اما در حوزه ارز، دست دولت خیلی باز نیست.
شاهین شایان آرانی یک کارشناس بازار های مالی نیز در این باره می گوید: "اینکه برخی تصور کنند که جهش ارزی خواهیم داشت، باید تاکید کنم که این‌گونه نیست و بازار ارز تحت مدیریت قرار دارد و بانک مرکزی هم‌اکنون از ذخایر ارزی مناسب، اقتدار و اختیار لازم برخوردار است."
با توجه به نظر کارشناسان و ارقام فعلی از میزان ذخایر ارزی کشور و میزان فروش نفت می توان گفت با فرض ثابت بودن شرایط فعلی امکان رشدقیمت ارز وجود ندارد و بانک مرکزی با تمام قوا قیمت را سرکوب خواهد کرد اما هر نوع تنش سیاسی می تواند به سرعت معادلات را بر هم بزند و بار دیگر زمینه رشد قیمت دلار را فراهم کند. اینکه آیا کشور در آینده با تنش های سیاسی مواجه خواهد شد یا خیر موضوعی است که کارشناسان سیاسی باید به آن پاسخ دهند.
میزان ذخایر ارزی بین المللی ایران- ارقام به میلیارد دلار
