شکست انحصار در بازارها نیاز به توسعه ابزارهای معاملاتی دارد. اگر زمانی تنها اشراف می‌توانستند آثار هنری را به تملک خود درآوردند، امروز به کمک بازار، سرمایه‌های خرد هم راه خود را به سمت خرید بخشی از مالکیت آثار و کسب درآمد از آن‌ها باز کرده اند.
به گزارش شاخص آنلاین، اینکه در دنیا چگونه در بازار هنر سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای بسیاری از ما هنوز روشن نیست؛ حتی نمی‌دانیم که حجم بازار فروش این آثار در کل جهان چه قدر است و چه فرصت‌هایی در آن وجود دارد. شاید به همین دلایل، بازار آثار هنری در ایران شفاف نیست و خیلی‌ها تمایلی به سرمایه‌گذاری در آن ندارند.
اما خوب است که بدانیم، حجم فروش آثار هنری در سال ۲۰۲۳ در کل جهان به ۶۵ میلیارد دلار می‌رسید. زمانی که کرونا ظهور کرد، این بازار فروریخت. در پایان سال ۲۰۲۰ یعنی ۱ سال پس از شیوع کووید حجم فروش به ۵۰.۳ میلیارد دلار می‌رسید. در این بین ۳ کشور آمریکا، چین و بریتانیا ۸۰ درصد فروش آثار را در سال ۲۰۲۳ به خود اختصاص داده‌اند تا رهبری بازار را در دست داشته باشند.
توسعه ابزارهای معاملاتی به این کشورها کمک کرده است، که به بهشتی برای هنرمندان تبدیل شوند. اما در ایران به غیر از حراجی‌های حضوری و آنلاین، توسعه‌ای در ابزارهای معاملاتی به چشم نمی‌خورد. خوب است که ابزارهای نوینی که در بازار هنر دنیا به کار گرفته می‌شوند را بشناسیم و آن‌ها را بازار اقتصاد هنر ایران توسعه دهیم.
پلتفرم Masterworks
اولین اصل نوین برای سرمایه‌گذاری در بازار هنر، این است که سرمایه گذار نباید حتما این آثار را بخرد و هزینه‌های گزاف نگهداری از آن‌ها را در صندوق‌های امانت یا در شرایط ویژه بپردازد. Masterworks این نیاز را برطرف می‌کند؛ به این شکل که سرمایه گذار وارد سایت این پلتفرم می‌شود و بر روی آثاری که کارشناسان آن‌ها را بررسی و پیشنهاد کرده اند، سرمایه‌گذاری می‌کند. Masterworks به نمایندگی از سهام داران، آثار را می‌خرد و نگه داری می‌کند.
در واقع، سرمایه گذار درصدی از مالکیت یک اثر را می‌خرد. Masterworks آثاری را برای سرمایه‌گذاری پیشنهاد می‌دهد که بازدهی مناسبی در پرتفوی سرمایه گذار ایجاد کنند. سرمایه گذار می‌تواند سهام خود را مستقیم در بازارهای معاملاتی بفروشد یا اختیار فروش آن را به این پلتفرم بسپارد. اما Masterworks در روال عادی کار خود، اثر را بین ۳ تا ۱۰ سال، نگهداری می‌کند و پس از آن می‌فروشد تا بالاترین بازدهی ممکن را به پرتفوی سرمایه گذار برگرداند.
صندوق Yieldstreet
Yieldstreet نوعی ETF (صندوق قابل معامله) در بازار هنر، املاک و مستغلات و… محسوب می‌شود. این صندوق ۳.۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری بر روی بازارهای مختلف (هنر، املاک و مستغلات و…) انجام داده است. Yieldstreet تاکنون ۲.۴ میلیارد دلار به سرمایه گذاران خود بازگردانده است. شیوه سرمایه‌گذاری Yieldstreet اینگونه است که دارایی‌هایی که می‌توانند بازدهی مطلوب‌تری نسبت به سایر بازارها داشته باشند را تملک می‌کند؛ از جمله در بازار هنر. اما مدیران سرمایه‌گذاری این صندوق، آثاری را انتخاب می‌کنند که تنها مربوط به هنرمندان شناخته شده نباشند.
در نتیجه، آثار هنرمندان جوان هم وارد سرمایه‌گذاری‌های Yieldstreet می‌شود. البته این شیوه تملک، برای حمایت از هنرمندان جوان نیست. دلیلی واضحی برای این انتخاب وجود دارد. آثاری که Yieldstreet برای چیدن در پرتفوی سهام داری سرمایه گذاران انتخاب می‌کند، در زمان خرید، زیر ۱۰ هزار دلار ارزش‌گذاری شده اند. اینگونه دارایی‌ها می‌توانند بازدهی بالاتری را نسبت به آثار شناخته شده ایجاد کنند؛ به ویژه در مورد هنرمندان کمتر شناخته شده که در آینده صاحب اسم و رسم می‌شوند.
سرمایه‌گذاری در NFT
سرمایه‌گذاری بر روی آثاری که به طور فیزیکی (مشهود) وجود دارند، برای بسباری از سرمایه گذاران یک اصل است اما NFT هم در بازارهای جهانی مورد استقبال قرار گرفته است. در زبان فارسی NFT به توکن غیرقابل معاوضه ترجمه شده است. این به معنای غیرقابل فروش بودن اثر هنری نیست؛ بلکه تنها گویای ماهیت NFT است. توکن NFT بر روی بستر بلاکچین رمزنگاری شده است تا نتوان آن را بدون اجازه صاحب اثر یا مالک، کپی و جعل کرد.
در واقع هر NFT رمزنگاری منحصر به فردی را دارد تا حقوق صاحب اثر حفظ شود؛ ضمن اینکه خلق کننده اثر می‌تواند انتخاب کند که چند توکن NFT از این اثر در فروشگاه‌های NFT وجود داشته باشد. هرچه تعداد NFT موجود از یک اثر بیشتر باشد، قیمت آن هم پایین‌تر است. در ضمن، صاحب اثر می‌تواند در هنگام ضرب NFT قیمت آن را تعیین کند. در نتیجه دست هنرمند برای تعیین قیمت اثرش نسبت به آثار مشهود باز است. قیمت آثاری که به صورت فیزیکی در حراجی ها معامله می‌شوند می‌تواند شکسته شود؛ چرا که خریداران خاص (مجموعه داران ثروتمند) قدرت بالایی برای شکستن قیمت و خرید آن زیر ارزش واقعی دارند.
بیشتر بخوانید
آغاز دیجیتالی شدن معاملات آثار هنری | فرصت جدید برای معامله آثار هنری
از این زاویه، NFT یک فرصت ویژه برای هنرمندان جوان محسوب می‌شود که می‌خواهند سایه حراجی‌های معروف و مجموعه داران بزرگ را از سر خود کنار بزنند و در دنیای غیرمتمرکز بلاکچین، بی‌واسطه با خریداران اثر و سرمایه گذاران در ارتباط باشند. برای نمونه ارزش معاملات مجموعه آثار bored ape yacht club در شبانه روز گذشته به ۱۰۸۸.۷۳ اتریوم (۳ میلیون و ۵۴۹ هزار و ۷۳۸ دلار) می‌رسید. در این بازه زمانی ۵ هزار و ۳۵۳ نفر مالک آثار این مجموعه بودند. کف قیمت هر اثر هم به ۱۵.۶۰ اتریوم (۵۰ هزار و ۸۶۲ دلار) می‌رسید. بلاکچین اتریوم یکی از پرتقاضاترین بسترهای برای ساخت توکن‌های NFT محسوب می‌شود. به همین دلیل قیمت آثار به اتریوم اعلام می‌شود.
سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم
اینکه در نهایت سرمایه گذارن کدام یک از این ۳ ابزار نوین را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند، به تحمل ریسک آن‌ها و نگاهشان به نحوه تملک (مستقیم یا غیرمستقیم) و نگهداری آثار بستگی دارد. خرید اثر NFT یک نوع تملک مستقیم محسوب می‌شود اما ابزارهای Masterworks و Yieldstreet برای آن دسته از سرمایه گذاران مناسب هستند که آشنایی با بازار هنر و شناخت دارایی پربازده ندارند.
اما در مجموع همه این ابزارها برای افرادی که صد هزار دلار یا چند میلیون دلار پول برای خرید آثار مشهود از حراجی‌ها ندارند اما می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند و درآمدی از بازار هنر داشته باشند، مناسب هستند. در ایران هم می‌توان بازار هنر را با اینگونه ابزارها توسعه داد تا هم اقتصاد هنر بگردد و هنرمندان جوان در فقر زندگی نکنند و هم اینکه افراد بتوانند با ارقام کم و متناسب با درآمدهای خود سرمایه‌گذاری کنند. اینگونه بازار هنر ایران از انحصار مجموعه دارانی که خیلی از ما نام آن‌ها را نمی‌شناسیم، خارج می‌شود.