از مرگ و زندگی در جهان ساندرو بوتیچلی تا جهان آیدین آغداشلو به اندازه یک بند انگشت هم فاصله نیست؛ انگار که یک روح بودند در دو بدن. بوتیچلی جهان رنسانسی‌اش را آتش زد و آیدین حامل حاصلش کرد؛ حاصلی که میلیاردها تومان چکش می‌خورد.
به گزارش شاخص آنلاین، آیدین آغداشلو، هنرمند نوگرا و معاصر ایرانی فصلی مشترک با ساندرو بوتیچلی، نقاش فلورانسی دارد: انهدام. بوتیچلی الهیات مسیحی دوران رنسانس را بر روی پنل چوبی می‌آورد.
معروف‌ترین کار او «پرتره مردی با مدال کوزیموی مهتر» نام دارد. اثر، مردی را نشان می‌دهد که با کلاه قرمز، مدال کوزیمو د مدیچی، بانک دار و سیاست مدار فلورانسی را رو به بیننده گرفته است.
اما این مرد که هویتش پس از گذشت ۵۴۹ سال مشخص نشده است، چه ارتباطی با انهدام و آیدین آغداشلو پیدا می‌کند؟ روایت است که بوتیچلی در اواسط زندگی‌اش با کشیشی آشنا می‌شود که خاطرات انهدام را در ذهنش بارگذاری می‌کند: انهدام دنیای فانی. بوتیچلی پس از افتادن پرده‌ها از چشمانش، کارهایش را آتش می‌زند.
۴۹۵ سال بعد یعنی در سال ۱۹۷۰، آیدین ۳۰ ساله، در ذهن بوتیچلی متولد می‌شود اما او به جای برافزوختن آتش ظاهری، آتش درونش را روشن کرد و اولین خاطره انهدام را مصور ساخت. انگار که آغداشلو می‌خواست بوتیچلی را از کشتن آثارش بازدارد؛ اما چرا؟ آیدین از نوجوانی مرگ پدر را در دیده داشت.
به توصیف بهرام بیضایی، کارگردان و نمایش نامه نویس شهیر «هر یک از ما مرگ را به گونه‌ای کشف می‌کنیم. گیلگمش مرگ را با دیدن مرگ همسان آینه وارش انکیدو شناخت، و آیدینِ ده یازده‌ساله با دیدن مرگ پدر. هراس اسطوره‌ای گیلگمش را در چهره‌ی آیدینِ ده یازده ساله می‌بینم… .»
آیدین در مجموعه انهدام، تاریخ را به عقب برگرداند تا ساندرو بوتیچلی پیش از انهدام را از کشیش پس بگیرد. از اینجا احیای هنری که خاندان مدیچی مشوقش بود، به دغدغه آغداشلو تبدیل شد. او با این کار هم عظمت انسان فلورانسی را بازمی گرداند و هم انهدام ناشی از مرگ پدر را متوقف می‌ساخت.
سال هاست که مجموعه خاطرات انهدام آیدین آغداشلو به شمایل هنر مدرن ایران تبدیل شده است. آیدین با خاطرات انهدام، مرگ را به پرسش کشید. با خاطرات امید، اما زندگی را. اگر در خاطرات مرگ، می‌شد در چشم مرگ فرو رفت و بوتیچلی در حال سوختن را دید، در خاطرات امید، زندگی پنجه در پنجه مرگ در جریان است.
ارزش خاطرات، این است که فلسفه زندگی را به تصویر می‌کشد؛ یعنی درآمیختن مرگ و زندگی. آیدین بدون درک مرگ پدر نمی‌توانست از مرگ، زندگی را تصویر کند.
بیضایی در این مورد، می‌نویسد: «خاطراتِ تلخِ انهدام او را به خلاقیّت برمی انگیزد؛ خلاقیّتی که خود در توضیحِ انهدام و زوال است. یک چرخه‌ی کاملِ یانگ و یین تائویی؛ دو عنصرِ ویرانگر و سازنده، که گردشِ ابدیِ آن‌ها خودِ زندگی است و از آن گریز نیست!»
اما گویی خاطرات آغداشلو دست از سر انسان معاصر برنمی دارد؛ انسانی که هنوز به دنبال شکوه رنسانسی خود است. خدایگان این جهانی، چون کوزیمو د مدیچی، این شکوه را با تشویق بوتیچلی‌ها به خلق اثر برانگیختند تا امروز در «ما» ی معاصر زنده بماند و تقلای زندگی در آمیخته با مرگ، کند.
بیشتر بخوانید
سودهای ۱۰۰۰ درصدی در حراج تهران | معرفی گنج‌های هنری برای سرمایه‌گذاری
راهنمایی سرمایه‌گذاری در آثار هنری | فرصت کسب سود از هنر بلو چیپ و در حال ظهور
هنر فرهاد مشیری چگونه میلیون دلاری شد؟ | میراث گران قیمت هنرمند محبوب ایرانی
حالا چه بهتر از اینکه در حراج بیستم تهران، که تیر ماه امسال برگزار شد، اثری دیگر از خاطرات انهدام چکش خور شود. این اثر سال ۱۳۹۴ خلق شد با نامِ «پایان یک دوران از مجموعه خاطرات انهدام». اثر ۱۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان چکش خورد و پس از اضافه شدن حق کمیسیون، ۱۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان به فروش رفت.
این اثر اما یک ویژگی متمایز دارد؛ به لحاظ فرم به کارهای رنسانسی آغداشلو می‌ماند اما به جای مرد و زن رنسانسی، مرد و زن قاجاری را به چشم می‌نشاند؛ سمت راستش فتحعلی شاه قاجار جای گرفته و سمت راستش معشوقه ای. قلب معشوقه به دست نقاش شکافته شده است؛ شاید اشاره‌ای به درگذشت فتحعلی شاه در دامن تاج الدوله.
آغداشلو این بار هم به مرگ و زندگی می‌زند تا انهدام را به تصویر بکشد؛ همان گونه که در خلق انسانی رنسانسی خود چنین کرد. اما این پازل بدون قدم گذاشتن در جهانی که آغداشلو از رنسانس به تصویر کشیده است کامل نمی‌شود.
مرگ و زندگی از مجموعه خاطرات انهدام، معما ۹۲، تابستان، زمستان از مجموعه مغربی ها، انهدام کیهانی، معما ۵.۶، معما شماره ۱۶، اثری بی‌نام از مجموعه خاطرات انهدام، خاطرات امید و سال ۱۳۱۹ برخی از آثار این جهان هستند؛ آثاری که برخی از آن‌ها در دوره‌های مختلف حراج تهران، چکش خوردند و رکوردهای میلیاردی را شکاندند.
بیشتر این آثار، دو لتی هستند اما آغداشلو جهان رنسانسی‌اش را در سه لتی هم به جریان انداخته است. معمای شماره ۱۶ از این دست آثار است. انهدام کیهانی هم که شاید رنسانس ذهنی نقاش باشد، سه لتی است. یکی از ارزنده‌ترین این آثار، مرگ و زندگی از مجموعه خاطرات انهدام است.
داده‌های حراج تهران نشان می‌دهد که این اثر اکتبر سال ۲۰۰۹ در حراج کریستیز دبی هم عرضه شده است. مرگ و زندگی در حراج بهمن ۱۴۰۲ تهران، ۱۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان قیمت گذاری شد و پس از اضافه شدن کمیسیون، ۱۴ میلیارد و ۵۲۰ میلیون تومان به فروش رفت.
دو لتیِ خاطرات امید که مرد با مدال کوزیموی مهترِ ساندرو بوتیچلی را چشم در چشم معشوقش تصویر می‌کند، از دیگر آثار ارزشمند آغداشلوست. خاطرات امید در حراج دی ۱۳۹۹، به ارزش ۱۲ میلیارد تومان فروش رفت.
آیدین ۳۰ ساله ۱۹۷۰ حالا در ۸۳ سالگی بذر مرگ و زندگی بوتیچلی را حاصل نشانده است. به قول خودش، مانده‌ام و کار کرده‌ام و حاصل داده‌ام.