پلتفرم‌های نمایش خانگی (VOD) با وجود هزینه زیادی که از بابت ساخت سریال کنار می‌گذارند، با مشکلات متعددی در فرایند به اتمام رساندن آن‌ها مواجه می‌شوند. در تازه‌ترین رویداد، نائب رئیس هیات مدیره نماوا با زبانی گزنده پیرامون این موضوع روشنگری کرده است.
به گزارش شاخص آنلاین، پرداخت دستمزدهای میلیاردی و وجود انبوه پروژه‌های بر زمین مانده در شبکه نمایش خانگی، بر هیچ کس پوشیده نیست. به همین ترتیب، تولیدات نمایش خانگی به دلیل هزینه‌های گزافی که در اثر طولانی شدن فرایند تولید تلنبار می‌شوند، وضع ممنوعیت بر پخش چهره و صدای برخی بازیگران در طول اجرای پروژه و فشار بالادستی برای حذف تعداد زیادی از صحنه ها، پس از مدتی زمین گیر می‌شوند.
به این ترتیب، چرخه‌ای مرکب از ناکارآمدی و ناهماهنگی، انحصار طلبی، و مشکلات مالی گریبان چنین تولیداتی را می‌گیرد. نتیجه این می‌شود که پس از مدتی امکان هماهنگی عوامل یک پروژه برای ادامه فیلم برداری و به سرانجام رساندن کار از دست می‌رود.
در این بین، برخی سریال‌ها به دلیل ضعف ساختاری در فیلم نامه (نبود انسجام در خط داستانی، جا نیفتادن بازیگران در نقش‌ها و…) و به دنبال آن خشم تهیه کننده از عوامل، متوقف شده اند. این دسته از پروژه ها، موضوع این سطور نیست.
فهرستی از کارهای بر زمین مانده که به چرخه یاد شده گرفتار شده اند، وجود دارد: آمستردام، خواب زده، جزیره، قبله عالم، شبکه مخفی زنان و رقص روی شیشه. البته این تنها تولیداتی هستند که دلایل توقف آن‌ها رسانه‌ای شده است. بسیاری از تولیدات بدون هیچ دلیل شفافی متوقف شدند. به هر روی، نمی‌توان بدون توجه به این واقعیت ها، تصویری از آسیب‌های تولید محتوای سرگرم کننده داشت.
نماوا علیه عوامل سریال‌ها
اما موضوعی که موجب شده است به سراغ واکاوی این آسیب‌ها برویم، انتشار بخشی از گفت و گوی محمد حسن شانه ساززاده، نائب رئیس هیات مدیره نماوا است. نماوا از پلتفرم‌های قدیمی نمایش خانگی محسوب می‌شود که با پلتفرم‌های جوان‌تر رقابت می‌کند. شانه ساززاده با برشمردن هزینه‌های تولید سریال و وضعیت اخلاق کاری بازیگران و هنرمندان در فرایندهای تولید گفته است که بی‌اخلاق‌تر و بی‌تعهدتر از اینها ندیده‌ام.
بیشتر بخوانید
او به همین گفته جنجال برانگیز، اتکا نکرد و در پاسخ به مصاحبه کننده که گفت امیدوارم پس از پخش این صحبت‌ها نماوا را بایکوت نکنند، آتش بارش را علیه «بازیگران و هنرمندان» تقویت کرد: «نه، آن‌ها اول و آخرشان پول است، شما پول بده آن‌ها هرکاری می‌کنند.» نائب رئیس هیات مدیره نماوا در همین حال از سرمایه‌گذاری ۲ هزار میلیارد تومانی شاتل بر روی نماوا خبر داد و افزود که هر قسمت یک سریال معمولی ۳ میلیارد تومان و هر قسمت از سووشون ۸ میلیارد تومان هزینه برده است.
سووشون، سریالی برگرفته از رمانی به همین نام از سیمین دانشور است. نرگس آبیار که عمده کارهایش در سینما، با هزینه‌های بالا به سرانجام می‌رسند، کارگردانی سووشون را در دست دارد. محمد حسین قاسمی، همسر آبیار هم که به طور معمول تهیه‌کنندگی فیلم‌های آبیار را برعهده دارد، تهیه کننده سووشون است.
گرچه نماوا ساعاتی پس از پخش بخشی از این گفت و گو، ناچار به عذرخواهی از «هنرمندان شریف نجیب و جامعه اصناف سینمای ایران» شد؛ چرا که واکنش‌ها تندتر از آنچیزی بود که در تحمل نماوا و شانه ساززاده باشد. برای نمونه، همایون اسعدیان، کارگردان از قطع همکاری با نماوا خبر داد.
رضا کیانیان، بازیگر قدیمی به نمایندگی از انجمن بازیگران سینمای ایران، خبر داد که منتظر اقدام قوه قضاییه هستیم و شکایت خواهیم کرد. محمد حسین فرحبخش، تهیه کننده فیلم‌های سینمایی هم از «پخش دزدی» کارش در نماوا خبر داد.
مقیاسه با وضعیت ترکیه
جدا از اینکه این واکنش‌ها را می‌توان هیجانی توصیف کرد و متصور شد که به زودی جنجال‌ها در نطفه آرام می‌گیرند و نماوا هم بایکوت دائمی نمی‌شود، می‌توان به این ارزیابی رسید که زخم‌های موجود بر تن نمایش خانگی مجدد تازه شده اند. هزینه سرسام‌آور تولید سریال در ایران و توقف پروژه‌ها را می‌توان با هزینه تولید سریال و درآمدهای سرشار آن در ترکیه مقایسه کرد.
گزارشی از رسانه حریت دیلی نیوز وابسته به حریت نیوز ترکیه نشان می‌دهد که هر قسمت تولید سریال در ترکیه به طور متوسط ۳۰ هزار دلار (۱.۹ میلیارد تومان) هزینه برمی دارد. این در شرایطی است که بر اساس اعلام اتاق بازرگانی ترکیه، درآمد صادرات سریال ترکیه به ۱۵۰ کشور در سال ۲۰۲۲ به ۶۰۰ میلیون دلار می‌رسید. هفته نامه اکونومیست هم ارزیابی می‌کند که درآمد ترک از صادرات سریال به زودی میلیارد دلاری شود.
بر این اساس، زمانی که یک سریال ۳۰ قسمتی بر روی پلتفرم نمایش خانگی عرضه می‌شود، دستکم ۶۰ میلیارد تومان هزینه برمی دارد اما همین میزان تولید در ترکیه به طور متوسط حدود ۵۷ میلیارد تومان هزینه دارد؛ آنهم با انبوه درآمدهای جانبی. این در شرایطی است که عمده سریال‌های ایرانی، به طور متوسط ۱۰ تا ۲۰ قسمت پخش و پس از آن متوقف می‌شوند. کم پیش می‌آید که سریال‌هایی مانند شهرزاد در چند فصل پخش شوند. هرچند شهرزاد هم به فصل چهارم نرسید و در فصل سه متوقف شد.
درآمد پلتفرم‌ها و سریال‌سازی
البته این به معنای وجود مشکلات مالی در شبکه خانگی نیست. برای نمونه یک سریال ۲۰ قسمتی با هزینه ۳ میلیارد تومانی برای هر قسمت، ۶۰ میلیارد تومان هزینه برمی دارد. چناچه سریال محبوب باشد و مورد توجه شرکت‌ها برای تبلیغات محیطی قرار گیرد، به ازای هر قسمت بیشتر از ۳ میلیارد تومان درآمد از بابت تبلیغات محیطی ایجاد می‌شود.
به جز این پلتفرم‌ها درآمدهای دیگری از بابت فروش اشتراک، تبلیغات و جذب اسپانسر، فروش گیرنده هوشمند، پخش اختصاصی فیلم‌های سینمایی پس از پایان اکران آن‌ها در سینما (اکران آنلاین) و اکران فیلم‌های در حال اکران در سینما دارند.
در نتیجه درآمدهای آن‌ها به صدها میلیارد تومان در هر سال می‌رسد. البته باید به این نکته توجه کرد که عمده درآمد پلتفرم‌ها مربوط به خرید حق اشتراک است. برای نمونه چنانچه ۵۰۰ هزار نفر کاربر جدید، اکانت ۶ ماهه فیلمو را خریداری کنید، ۲۵۲ میلیارد تومان درآمد ایجاد می‌شود.
یا به فرض اگر ۲۰۰ هزار نفر اکانت ۱ساله این پلتفرم را خریداری کنند، درآمد ۱۹۲میلیارد تومانی ایجاد می‌شود. همچنین اگر ۳۰۰ هزار نفر اشتراک ۶ ماهه نماوا را تهیه کنند، ۳۵۱ میلیارد تومان درآمد نصبب این شرکت می‌شود. تازه این ارقام تنها بخشی از درآمد پلتفرم‌ها در نیمی از سال است. درآمدهای ناخالص کل سال آن‌ها می‌تواند از سالی ۷۰۰ میلیارد تومان فراتر رود.
در نتیجه آن‌ها از پس هزینه های ساخت چند سریال در هر سال برمی آیند. با این وجود، به دلیل مشکلات بالادستی (تعدد نهادهای نظارتی، ممیزی و…) سطح نازل تولیدات، اختلافات داخلی عوامل سریال‌ها و حذف آن‌ها برخی از آن‌ها در طول فیلم برداری، تغییر کارگردان، شکایت از بابت نقض کپی رایت، عمل نکردن توزیع کننده فیلم به تعهداتش در قبال عوامل و…، سریال‌ها متوقف می‌شوند.